Bodrum Mandalinası, dalında küskün, tezgahta mahçup, geleceğe kaygılı duruşu ile son yıllarda kendi gölgesinde çürüyüp can veriyor. Toprak ve çiftçi hiç olmadığı kadar vefa istiyor. Mandalina, Bodrum’a markalaşma sürecinde elini verdi, bugün verdiği varoluş mücadelesinde aynı eli Bodrum’dan istiyor.

Halk Ozanı Aşık Veysel “görmez gözüyle toprağa şükürdar, ondan aldığına minnettar”. Bugün ise ne toprak kaldı, ne toprağı ekip biçecek emektar. Veysel “Ne bir vefa gördüm, ne fayda buldum. Her türlü isteğim topraktan aldım” diyerek toprağa olan inancı ve minnetini sazından dökülen sözleri ile vurgularken, bugünün Türkiyesi'nde tarımın geldiği nokta, yüzümüze tokat gibi çarpıyor. Toprağa itibar bitti mi, toprağın ne vefası kalır ne sefası. Veysel aynı şiirinde toprağın bereketine iltifatını “Bir çekirdek verdim, dört bostan verdi” sözleriyle dile getiriyor. Biri bin eden toprağı ekmediğimiz gibi bugün son derece hor kullanıyoruz. Ne yazık ki tarıma dayalı ekonomisi ile dünyanın en önemli ülkelerinden biri iken, ithalatçı konuma düştük. Türkiye, bir dönem üretiminde ilk sıralarda yer aldığı ürünleri bugün dışarıdan tedarik ediyorsa bu çok acı bir tablodur. Hele ki bir bölgede yetişen ürün o bölgenin en önemli gelir kaynağı, simgesi ve markası iken bitme noktasına geliyorsa bu durum çok daha vahimdir.

Bodrum günümüzde toprağa dayalı üretimde sembol haline gelen mandalinası ile zor bir sınavdan geçiyor. Seneler evvel en önemli geçim kaynağı olan Bodrum mandalinası ne üreticinin yüzünü güldürüyor, ne hakettiği değeri görüyor. Değeri düşen ve alıcı bulamayan mandalina, üreticiyi bahçesini satmaya zorluyor. Zira bahçelerin bakımı, gübreleme, sulama, işçi ücretleri üreticinin belini büker hale geldi. Üretici ile biraraya gelerek mandalinanın gidişatı üzerine düşüncelerine kulak verelim istedik. Bir dokunduk, bin ah işittik. Bodrum semt pazarında tezgah açan, mandalina üretimine ömrünü veren 80 dönümlük bahçe sahibi Ahmet Koç, mandalina için tesis olmaması, mandalinanın pazarda alıcı bulamaması, eski değerini yitirmesi nedeniyle yıllık kazancının düştüğünü ve mandalina ile seneyi devirmenin artık güç olduğunu anlattı. Gelir elde edemeyen üretici haklı olarak toprağı ekmedi, biçmedi. Bodrum'da mandalina üreticileri son zamanlarda mandalina bahçelerini çoğunlukla elden çıkardı. Bahçesine ektiği mandalinadan kazanamadığını, sattığı arsasından misliyle aldı. Üretici Ahmet Koç pes etmeyip mücadele edenlerden. Bahçelerini her yıl ekiyor, zamanı geldiğinde hasadını alıyor, ancak para kazanamadığını da sözlerine ekliyor. Kendisine ait bahçelerin haricinde kuruyan bahçeleri kiralayıp mandalina üretmeye gayret eden Ahmet Koç, tüccara satamadığı mandalinasını nasıl elden çıkarıp emeğinin karşılığını alacağını düşünmekten yorulduğunu belirtiyor. Bahçe sayısı yarıya düşen Bodrum'da Bitez, Ortakent, Yahşi, Gümüşlük'te sayılı mandalina üreticisi kaldı. Zamanında müdahale edilmezse direnen ve geleceğe aktarılan bir ürün daha yok olacak. Katma değer sağlanan ürünlerle, Bodrum mandalinasından marka yaratan girişimcilerin desteği ile mandalina bir şekilde değerlendiriliyor. Yakın zamanda kurulan üretici birliği ve organize edilen mandalina şenliği umut vaad eden çalışmalar arasında.

Gel gelelim eski üretici 46 yaşındaki Esen Girgin de sitemlerini paylaşıyor; “Çocukluğumda senede 2 kez mandalina hasadı yapılır, bir seferde kazandığımız para ile seneyi devirirdik. Mandalina o zamanlar altın değerindeydi, şimdi zarar ettiriyor. Turizm ve yapılaşma ile mandalinayı elek altı alıcıya satabiliyoruz, üstüne ürünü verdiğimiz halde paramızı alamıyoruz.” Mandalinadan gelir sağlayamayan Esen Girgin bahçesine ektiği 3-5 mandalina ağacı için “yine de çok şükür, onu bile bulamayan var” diyor. Mandalinadan kazandıkları ile geçinen bir nesil bugün ümidini kesmek üzere.

Sembol niteliğindeki Bodrum mandalinası kendine has rayihası, lezzeti, kalın kabuğu ve çekirdekli yapısı ile bambaşka bir lezzet. Tüketici mandalinanın ince kabuklu ve çekirdeksizini yeğlediğinden Bodrum Mandalinası itibar görmüyor. Bodrum Mandalinası var olmayı, eski değerini ve itibarını kazanmayı hakediyor.

Geleceğe kalman adına makus talihini değiştirmen dileğiyle, mis kokulu mandalina.
Nuray Aşula